Salto – Arndís Thórarinsdóttir – Tip van Janneke

Wie naar het boek Salto kijkt, moet meteen glimlachen om de kleine IJslandse Eiki die op de voeten van zijn oudere broer Álfur balanceert. De omslagillustratie van Linde Faas ziet er prachtig uit -ik zou er zo een poster van aan de muur willen hangen-, maar voelde ook wat te kinderlijk aan voor het VO. Toch raadde Ivon van der Schuit, boekverkoper bij boekhandel Broese in Utrecht, me dit boek aan voor de brugklas. Vooral vanwege de leeftijd van hoofdpersoon Álfur, die als een twaalfjarige denkt, voelt en handelt. Ik ben het inmiddels volledig met Ivon eens en tip dit boek op mijn beurt weer aan jullie.

De zoektocht naar een gestroomlijnd leven met autisme wordt in Salto in beeld gebracht aan de hand van de ontregelende werkelijkheid die een diagnose met zich mee kan brengen. De diagnose van Eiki is als een bom in Álfurs gezin ingeslagen en neemt zijn ouders volledig in beslag. Het gevoel van ouderlijke onmacht resulteert in wonderlijke experimenten waarvan zij hopen dat het bijdraagt aan Eiki’s functioneren, zoals een gluten- en plasticvrij huishouden. Álfur vindt daar het zijne van en heeft zo zijn eigen methodes om met dit nieuws om te gaan. Hij werpt zich op als beschermheer van zijn broertje en is ervan overtuigd dat Eiki normaal zou kunnen functioneren, mits zijn ouders en de rest van de wereld bereid zijn om Eiki’s gedrag net zo goed te leren lezen als hij. Terwijl Eiki zelf nergens last van lijkt te hebben, verloopt het acceptatieproces voor zijn omgeving moeizaam.

Ondertussen voelt Álfur zich alleen. Zijn ouders lijken geen oog meer voor hem te hebben en zijn beste turnvriend begrijpt hem niet. Hij zoekt zijn toevlucht bij zijn tante Harpa, voorheen turnkampioen en inmiddels in de vergetelheid geraakt. Ook Harpa wijkt af van de norm, maar waarom moet iedereen toch normaal zijn? Álfur heeft een groot hart en is bereid mensen te nemen zoals ze zijn. Ook tante Harpa, die in ongewassen kleren in een huis vol pizzadozen woont, maar wel naar hem lijkt te luisteren. Dat de wereld daaromheen dat niet lijkt te doen maakt van Álfur een redder in de dop. Hij gaat zijn tante Harpa en broertje Eiki helpen.

Het is goed om je als lezer te realiseren dat Salto niet het verhaal van een autist vertelt, maar dat het juist het verhaal vertegenwoordigt van diens gezinsleden. Het verhaal wordt volledig vanuit het perspectief van de twaalfjarige Alfúr verteld, die zielsveel van zijn broertje houdt maar zelf niet heel veel persoonlijke aandacht ontvangt vanwege zijn verstoorde gezinssituatie. Hij beschouwt en interpreteert de situatie rondom zijn ongewone broertje zoals alleen een kind dat kan doen. In een gezin met een zorgenkind kunnen broers en zussen zich soms ongezien, onbegrepen en verantwoordelijk voelen. Dit boek levert voor hen mogelijk herkenning op.

Het staat buiten kijf dat het gedrag van Eiki niet representatief is voor alle autisten. Autisme kan, mede afhankelijk van waar je in het spectrum zit, enorm verschillend zijn. Eiki vertoont heel specifiek bijzonder gedrag dat voor lang niet alle autistische kinderen geldt. Álfur en zijn familie krijgen daardoor te maken met onjuiste aannames van hun omgeving en hebben overigens ook hun eigen vooroordelen over autisme. Deze worden deels benoemd en ontkracht in het verhaal. Toch kunnen de woorden die over autisten worden uitgesproken in dit boek als kwetsend worden ervaren en daarom zit er dan ook terecht aan het begin van het boek al een waarschuwing. Voor autistische mensen die op zoek zijn naar representatie van zichzelf kan dit boek hard en inaccuraat overkomen.

Persoonlijk had ik daarnaast graag een andere trigger warning gezien. Hoe ontroerend de verhaallijn tussen Álfur en zijn geliefde tante ook is, ook Harpa vertoont zorgwekkend gedrag. Hoewel het niet met zoveel woorden wordt benoemd, doen de sterk wisselende emoties van Harpa ook bij haar een mogelijke persoonlijkheidsstoornis vermoeden. Haar diepe dalen en grote hoogtes worden met humor en mededogen omschreven, maar schrijver Arndís schuwt ook haar suïcidale gedachten niet. Wie hier op persoonlijk vlak mee in aanraking is gekomen kan deze verhaallijn als zeer heftig ervaren.

Is het boek dan alleen maar zwaar op de hand? Zeker niet. De enorme loyaliteit die Alfúr voor zijn broertje voelt is ontroerend en lichtvoetig beschreven. Arndís is heel goed in het beschrijven van kinderlogica en laat je glimlachen om Álfurs gedachtegangen. Er zijn weinig schrijvers die zo goed onder woorden kunnen brengen hoe een kind het leven dragelijk maakt en hoe het zich voelt wanneer het in een moeilijke situatie verkeert. Eerder liet ze dat al zien met het hartverwarmende verhaal De flat aan het einde van de wereld. Arndís won met haar boeken al meerdere IJslandse prijzen en het is slechts een kwestie van tijd tot ze dat in meer landen krijgt. Ik weet niet of er al een volgend boek aan zit te komen, maar ik hoop het wel.

Dit delen:

Gerelateerd