Ahoi Heleen!
Met m’n tweede klassen ben ik op excursie voor het vak geschiedenis naar het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. Wanneer we bijna bij het museum zijn gearriveerd geef ik in de bus nog snel wat instructies over de verzamelplaats voor de terugreis. Iemand steekt z’n hand op en vraagt bijdehand: ‘En wat als ik tóch te laat ben? Misschien wil ik op de terugweg nog even kibbeling halen bij die kraam aan de overkant.’ Hij vraagt naar de bekende weg en weet eigenlijk het antwoord al, dus ik zeg: ‘Dat moet je zeker doen. Dan rijden wij alvast naar huis zonder jou.’
Met mijn groepje begin ik op De Amsterdam, een replica van een VOC-schip. Onze gids heeft goed begrepen dat vieze verhalen en gruwelijke details een extra stimulans zijn om op te letten en goed mee te doen. Vooral het ‘allemansend’ spreekt tot de verbeelding. Een stuk touw dat in zee hangt, waar de voltallig 300-koppige VOC-bemanning z’n billen mee afveegt na het poepen. Hij vertelt dat veel bemanningsleden last hadden van hun achterste, omdat het zoute zeewater nogal bijt. ‘Tjezus,’ mompelt een 13-jarige naast me. ‘Wat vreselijk, ik vind het wc-papier van school al te hard. Daarom poep ik altijd thuis.’ Hij kijkt er pijnlijk bij.
Water drinken met de tanden op elkaar, zodat je geen wormen doorslikt. Een zeemansgraf waarbij je neus met een naald wordt doorboord, om te checken of je echt dood bent. Wie van griezelen houdt kan z’n geluk niet op. De gids heeft ook oog voor mijn vak. ‘Speciaal voor jullie docent Nederlands zal ik zoveel mogelijk beeldtaal en spreekwoorden gebruiken uit de scheepvaart.’ Op het gemak zitten, voor pampus liggen, van de kaart zijn, kapers op de kust, aanklampen, aftuigen… ze komen allemaal voorbij.
Dan komt de herkomst van ‘voor paal staan’ aan bod. Een straf waarbij een zeeman soms wel dagenlang met zijn arm werd vastgebonden aan de mast. Zonder eten, in de brandende zon. Zichtbaar voor iedereen. Het kan zelfs nog een stapje erger. Het gestrafte bemanningslid werd dan niet vastgebonden, maar werd met een mes door z’n handpalm vastgepind aan de mast. Z’n andere arm werd aan z’n lichaam vastgebonden. Hij mocht gaan wanneer hij wilde, maar moest wel eerst zijn hand lostrekken.
Eerlijk is eerlijk, dan valt een briefje halen bij de schoolleider en een aantekening in Magister toch echt heel erg mee als straf. Toch vindt een groepje meiden dat de straf ook weer niet zo heel anders is. Of je de klas uit wordt gestuurd of aan een paal wordt vastgespijkerd, in beide gevallen ziet iedereen dat je dom bent geweest. Zo’n zichtbare afgang is nooit een pretje.
Na de rondleiding op De Amsterdam sluiten we af met een tentoonstelling over oude wereldkaarten. De gids vertelt dat de kaarten zo kwetsbaar zijn dat ze maar heel af en toe tentoongesteld kunnen worden in een donkere ruimte, omdat ze anders te snel vervagen. Binnenkort worden ze weer opgeborgen en over 70 jaar mogen ze pas weer worden tentoongesteld.
Aangenaam verrast dat er na twee uur luisteren toch nog behoorlijk wat leerlingen oprechte belangstelling tonen voor de oude wereldkaarten, moet ik uiteindelijk toch echt aangeven dat de tijd voorbij is. ‘Kom, de gids wil zo afronden,’ zeg ik, terwijl één van de leerlingen nog snel naar de volgende vitrine loopt. ‘Ik moet deze nog. Ik moet ze echt nog even bekijken, want het kan pas over 70 jaar weer. Als ik een oude opa ben.’ Ik lach blij verrast: ‘Dat is zo. Misschien kom ik je hier als oude oma wel weer tegen.’
Dan kijkt hij me meewarig aan, alsof hij niet kan geloven dat ik het contact met de werkelijkheid écht kwijt ben. Hij lijkt me te willen behoeden voor een publieke afgang, pakt m’n elleboog en draait ons met de rug naar de gids toe. Hij zet me behulpzaam weer even met beide benen op de grond: ‘Dat denk ik niet. Ik denk dat JIJ dan écht niet meer leeft.’ Voordat hij zich omdraait naar de vitrine lijken onze rollen even omgedraaid als hij me vriendelijk en samenzweerderig toefluistert: ‘Bekijk ze anders nu nog snel even. De bus gaat echt niet weg zonder JOU.’
Groetjes! Janneke
Benieuwd naar nog meer uitdrukkingen en spreekwoorden uit de scheepvaart? Bekijk eens dit overzicht en lees hun herkomst.
Hoe was het op school? 